ADIPATI ARYA WIRARAJA - BAHASA MADURA, BAB 1

Ngangguy èjâân bâsa Madurâ sè èakoè sareng

Balai Bahasa Provinsi Jawa Timur,

ADIPATI ARYA WIRARAJA

TONGGÂ’ NGADEGGÂ NAGÂRÂ MAJÂPAÈT

Sè nganggit Tadjul Arifien R

ATOR KABIDÂN

Arya Wiraraja sè ngadeggâgi nagârâ Songennep kantos satèya ella aomor langkong pèttong atos taon, sè kalonta akaagungan kamampoan pènonjul è dhâlemmanna ngator nagârâ bân tarèka perrang. Salaèn dhâri jârèya salèrana kaagungan panarabângan tarèka tor tèngka sè kaalok è jâmanna. Jugân Arya Wiraraja jârèya mènangka panonggul otama è bâkto ngadeggâgi karajâ’ân Majâpaèt kantos ngalampa’agi jâman sè kantos samporna iyâ arèya bisa manyèttong polo-polo è Nusantara, sè èdhimma sabelunna lakar èkakareb kalabân Rato Agung Singhasari Prabu Kertanagârâ. Pangarep Rato Agung Singhasari jârèya kantos para’ nyamporna’agiyâ, jâ’ sènga ta’ nemmo alangan kalabân dhâtengnga lâ-bâlâ panjurit Chèna dhâ’ ka polo Jâbâ. Èsambung polè kalabân dhâtengnga panjurit Dhaha sè alorog dhâ’ Singhasari è bâkto para panjurit perrangnga bâdhâ è tana sabrâng.

Carèta bâdhâna Arya Wiraraja cè’ sakonè’na, saè è dhâlemmanna piagam, prasasti, otabâ kètab-kètab tembâng sè kona, pèra’ bâdhâ sabâgiân è kètab Nagârâkartagâma bân Pararaton. Sanaos sakonè’ bâdhâna carèta è kètab-kètab kona, tapè gi’ bânnya’ para ahli sajârâ sè notorragi è dhâlem pan-bârâmpan makalah kaangguy èbulângngagi neng è gin-panggin è bâkto mabâdhâ seminar. Dinèng monggu dhâ’ orèng Songennep cokop ngandellagi carèta sè bâdhâ, sè dhimma ètambâi kalabân dungngèng sè è loar kamampoanna pèkkèrra manossa, saènggâna kantos kaloar dhâri carèta sè saongguna. Kalabân bâdhâna buku Bâbâd Madurâ bân Bâbâd Songennep ta’ kantos bisa nyèngkap lèng-alèng sè sabellunna ta’ èkataoè, pèra’ para pemerhati tor para ahli sajârâ sè parduli bâi abâlângngajâ kaangguy nyarè gân sakonè’ bâdhâna carèta sè saongguna. Para ahli abâlângajâ kaangguy nalèktègi kalabân tè-ngatè sè apanduman dhâ’ ka pan-bârâmpan ger-oger sè sakèrana semma’ ka kasampornaan.

Arya Wiraraja mènangka parbirâ otama sè ponjul è dhâlemmanna ngadeggâ nagârâ Agung Majâpaèt, sè aropa’agi satrèa pènonjul tor kaagungan panggâliân sè samporna. Pamanggina cokop loas saènggâna bân-sabbân tèndâk pamèkkèranna ta’ tao lèngsèr dhâri kanyataan sè èlampaagi.   È dhâlemmanna ngator nagârâ bân tarèka perrang bânnya’ orèng sè tacengnga’ tor ngalem, bi-lebbi dhâri para ahli sajârâ. Bân-sabbân pola tèngkana è bâkto ngator tarèka nagârâ tadhâ’ orèng sè bisa tao dhâ’ ka sajjâna, saènggana mon orèng sè ta’ ngartè èsanggu durâka dhâ’ ka parèntana Ratona. Saongguna salèrana tadhâ’ laèn coma ngalampa’agi tarèka sè saè tor nyampornaagi. Lakar èbâkto jâman jârèya talèbât nyangsara nemmonè orèng sè ponjul panggaliyânna, apa polè para satrona aromasa ta’ kèra bisa ngongguli dhâ’ ka kajunèlanna Arya Wiraraja. Pramèla dhâri jârèya para satrona apanganggèp jâ’ Arya Wiraraja mènangka dukon sè pènter bân bisa nyèlap tor durâka dhâ’ nagârâ bân Ratona.        

Bila nangalè dhâri tarèkana è bâkto dâddi penonggul ngadeggâ nagârâ Agung Majâpaèt, tantona mon abâ’na kareb mastè bisa arebbu’ kakobâsa’an dâri Radin Wijaya. Amargâ èbâkto jârèya Arya Wiraraja akaagungan kakobâsa’an sè mampo tor bisa makompol lâ-bâlâ panjurit è Madurâ, tapè serrèna salèrana ta’ gâdhuwân  kareb sè jubâ’, dâddi gi’ apanganggep jâ’ abâ’na gi’ paggun kabulâ. Gi’ paggun nganggep lora dhâ’ Radin Wijaya sè lakar pantes ngobasanè tana Jâbâ, amargâ salèrana lakar teddhâ’ toronna Rato Agung pènonjul dhâri Singhasari. Arya Wiraraja ta’ kaagungan kareb kaangguy dâddi Rato Agung, tapè cokop dâddi kabulâ sè alampa’agi parènta lorana. Mèlana ta’ maso’ dhâ’ ka akkal bila bâdhâ orèng sè nyangka jâ’ Arya Wiraraja sèttong santana sè dâraka dhâ’ ka nagârâ bân Ratona, tantona kabâr jârèya sangajâ èsèayarragi bi’ para satrona, sopajâ salèrana akaton jubâ’ tèngkana. 

 Adhipati Songennep jârèya cokop longèt è dhâlemmanna abirji’ parkara sè pantes tor ta’ pantes, ta’ akantha ca-kancana sè laèn sè gun ngala’ gâmpangnga tor ta’ bisa ngèra ontong rogina. Salèrana paggun sègek ngadhèbbi pangapos dhâri ca-kancana sè lako ngajâg sopajâ arebbu’ kakobâsa’an è polo Jabâ, amargâ tarèka sè cara jârèya ta’ toman talangkè è ngen-angenna. Salèrana gun coma mèsem bilâ bâdhâ kancana sè ngajâg nè-bânnè, ta’ nyaot mèra tor ta’ nyaot biru. Panggâliyânna cokop samporna kalabân sadâjâ paparèng dhâri lorana, bân nyokopagi kabâdhâ’ân sè èlampa’agi è dhâlem pangabaktèna dhâ’ Rato bân nagârâna.

Mon nangalè bâdhâna nagârâ Songennep satèya èlla aropa’agi sèttong kottha Kabupatèn kantos aomor langkong pèttong atos taon, sajjeggâ bâdhâna Arya Wiraraja sè narèma kakancèngan dhâri Rato Agung Singhasari Prabu Kertanagârâ. Kabupatèn Songennep ngadek kantos ka satèya èparènta para Adhipati bân Bupati kantos saèket sèttong orèng Kanjeng sè neggu’ pamarèntaan. Dinèng para Kanjeng jârèya dhâri acem-macem satrèya pènonggul sè pamanggi tor panggâlianna ta’ padhâ. Tapè kabâdhâ’ân Songennep gi’ paggun taremtem tor rajjâ samporna kantos satèya. Ta’ akantha karajâ’ân Mataram Islam sè bisa apecca dhuwâ’ kalabân Bâlândâ neng è bâdhâna parembâgân Giyânti kantos dâddi nagârâ Ngajugjakarta bân Sorakarta.

È bâkto paperrangan Pangèran Taronajâjâ, Songennep è dhâlem parèntana Kanjeng Tamenggung Judanagârâ, bânnya’ abânto bâlâ panjurit kaangguy merrangè panjâjâ Bâlândâ è tana Jâbâ. Salaèn dhâri jârèya è bâkto jâman sabellun tor samarèna kamardika’an para potra dhâri Songennep bânnya’ sè noro’ aperrang abillai nagârâ, è Songennep, Madura, tana Jâbâ bân saantèro kennengngan neng è nagârâ Rèpublik Indonèsia. Akantha paperangan tanggâl 10 Nopember è Sorabâjâ, panjurit otaba sadhâdhu sè dhâri Songennep sè etemmo dhâlem tolèsan sajârâ parjuângan kantos pa’ polo ballu’ oreng.

Dinèng para Kanjeng sè ngastanè pamarènta’an è Songennep kasebbut bâdhâ sala sèttong Rato binè’ iyâ arèya Radin Aju Rasmana Tèrtanagârâ sè pas èpagântè dhâ’ rakana sè akaagungan asma Bindârâ Saot ajâjuluk Radin Tamenggung Tèrtanagârâ taon 1750 kantos taon 1762. Sala sèttong bâjâna Bindârâ Saod sè kaagungan asma Radin Abdurrahman ajâjuluk Pangèran Tirtadinigrat Panembâ’ân Nataningrat Soltan Natakusuma pèng sèttong sè marènta langkong 43 taon, dhâri taon 1811 kantos 1854. Salèrana kacarèta mènangka pangrajâ ponjul sè akaagungan kajunèlan sè samporna, kantos bânnya’ narèma bintang jâsa dhâri karajâ’ân agung neng Èropa tor Asia bârâ’, asabâb dhâri asèl pangaonènganna sè pènonjul jârèya ollè gânjârân sè antara laèn :  

v  Jasa Lètter Condigè dhâri T. Stompson Rafflès – dhâri karajâ’ân Inggris,

v   Pangkat General Mayor, dhâri pamarènta Rècomba Bâlândâ,

v   Bintang Comandeur der Order Vander Nederlandshe  Leeuw, dhâri Gubernur  General Van Der Capellen, sarta tandhâ jâsa sè lain dhâri nagârâ laènna.

Dinèng sala sèttong Kanjeng sè marènta sakejjâ’ iyâ arèya Kè’ Lèsap, sè pèra’ pa’ polo arè. Kè’ Lèsap jârèya potrana Pangèran Cakranèngrat pèng lèma’ dhâri raji sellèr, sè ngadek rato è Bângkalan. 

Saèstona dadiyâ pangareb dhâri para seppo è Songennep, bila bâdhâ sala sèttong para potra dhâri Songennep dâddi orèng apangkat, saè sè bâdhâ è Songennep sanarè è loar Songennep, nyoprè bisa’a noladhâni pola tèngka bângaseppona rèng Songennep, iyâ arèya Adhipati Arya Wiraraja. Maskè la dâddi sèttong kabunga’an ajjâ’ sampè ageppa’ dhâdhâ, tapè dâddiyâ conto toladân sè saè monggu dhâ’ ka sana’ barajana lebbi-lebbi dhâ’ ka para ngangodhâdân. Nyopprè dâddiyâ orèng sè moljâ sè bisa manyèttong tor agâmpo’ sana’ barâjâ, ca-kanca tor bângsana sopajâ paggun abillâi nagârâ kalabân cara sè bisa èlampaagi kalabân abâ’na. Abillâi nagârâ saènggana jâ’ kantos  bâdhâ sala sètong kennengngan otabâ tana sè bâdhâ è saantèro Nusantara apèsa dhâri nagârâ Indonèsia. Amargâ nagârâ Indonèsia rèya gi’ lambâ’ bisa mardika kalabân ngorbânnagi cap-cabbâ dhârâ tor èlangnga nyabâ sè ta’ sakonè’.  

.BAB SÈ KAPÈNG SÈTTONG

KARAJÂ’ÂN AGUNG SINGHASARI

Sè nganggit Tadjul Arifien R

PARJÂLÂNANNA KÈNANGROK.

Kèn Arok Sri Rangah Rajasa Shang Amurwabhumi, mènangka Rato Agung è karajâ’ân Agung Singhasari, tor sè ngadeggagi nagârâ Agung jârèya.

È dhâlem kètab Pararaton otabâ Babad Tana Jâbâ èsebbuttagi jâ’ Kènangrok aropa’agi sèttong na’kana’ katoronanna para Dhibâ sè Amorba Jâgât, kantos kaagungan  kamampoan kaangguy mertè tana Jâbâ. È bâkto jârèya pamarèntaan è tana Jâbâ kabâdhâ’an car-kalacèr, para pangrajâ karaton, Mantrè, Tamenggung tor  santana bânnya’ sè pola atèngka jubâ’, amargâ Rato Agung Prabu Kertajaya dhâri karajâ’ân Agung Kadiri ta’ kasokan mèyarsaagi dhâbuna para Brahmana. Para Pandhita Brahmana jârèya mènangka pangolona otabâ kèyaèna para ommat agâma Hindu otabâ Siwa-Buddâ, sè lakar èpadâddi panduman kaodhi’ânna magârsarè è tana Jâbâ. La-mala Prabu Kertajaya ngajâk para Brahmana sopajâ asèbâ tor nyembâ ka abâ’na, kalabân ngèdirragi kajunèlan iyâ arèya asèla è attassa konco’na tombâk sè bungkèlla èbendhem ka tana. Prabu Kertajaya langkong lèbur acakarbâ neng-sennengan kalabân nanggâ’ tabbuwân, tayubân, tandhâ’, ngènom arak, ta’ mèkkèrè kabâdâ’ânna pamarèntaanna bân magârsarèna.

Kacarèta’a, Kènangrok iyâ arèya sèttong na’-kana’ katoronanna Bâtara Brahma sè sangaja èpatoron ka bumi kaangguy mertè tana Jâbâ. Pas bâdhâ dungngèng jâ’ Bâtara Brahma èsèttong arè toron ka dunnya nyarè bâbinè’ sè pantes kaangguy nètèssagi bibit katoronan neng è gua gârbâna. Sadhâpa’na neng ka dunnya pas nèngalè bâbinè’ raddin anyama Kèn Endhok dhâri disa Pangkor sè èanggep pantes agândhu’ bibit katoronanna. Nalèka jârèya Kèn Endhok, prappa’na ajâlan kadibi’ân è tanggulla sabâ lalatèng kaangguy  ngaterragiyâ kèrèman nasè’ dhâ’ lakèna sè alako è sabâna. Pas èaddhang kalabân orèng lakè’ sè talèbât bâgus arasogân Brahmana, akolo èmmas taratas ènten, ngangguy pondhing emmas, asandhâng pènjung konèng akaton cè’ parjugâna. Abâ’na arassa kasengsem pas mèsem nangalè orèng lakè’ sè talèbât bâgus jârèya. Sang Bâtara nyemma’è Kèn Endok laju èajâk ambu ngaop, pas sè kaduwâ padhâ toju’ è attas ranggun. Saterrossa pas apapasèan kadhuwâ’ân, Kèn Endhok èromrom kantos pèkkèranna arassa ngantang ngabâng ka langgè’ kapèng pètto’. Ta’ abit pas alampa’agi buwana tarèsna, loppa dhâ’ sakolèlèngnga, adhâjung è tengga arongan, pellona nètès adhâribisân kantos lotthès, ngangsor asor loppa ka cator. Èlang rassa kettèr tor kobâtèr, sè bâdhâ coma sennengga pèkkèr sè aokèr panglèpor. 

Saèllana Kèn Endhok marè katompangan tarèsna, abâ’na aromasa ayem jemjem mèsem amargâ kasemsem. Sang Bâtara ngosap obu’na sè salsal alos agâttong è bâuna sambi ato’-koto’, sopajâ kakasèna jârèya ta’ èsèdding kalabân lalakè’ laèn tamaso’ lakèna dibi’ kantos abâ’na rèmbi’ asèl dhâri tètèsanna. Dhâpa’ ka kalakowanna lakèna sè anyama Gâjâpara dhâri disa Campara, Kèn Endok atotoran sapacrèna kaddâdiyân sè ella kalampan tor madhâpa’ bekkasanna Sang Bâtara. Malemanna Gâjâpara ngajâk ngapolong tèdung binèna tapè ètola’, kalaguwânna Kèn Endhok molè ka disa Pangkor. Ollè lèma arè dhâri kadâddiyân jârèya Gâjâpara pas sakè’ kantos dâddi talajâna pas matè. Saellana dhâpa’ ka bâktona Kèn Èndhok pas rèmbi’ bâbâji’ lakè’ talèbât bâgus, salèrana tèra’ cajâna mancorong akantha sonarra arè. Tapè serrèna Kèn Èndhok tako’ èkataowè tatanggâna pas bâbâji’ jârèya èbuwâng ka koburân.

Prandinèng jâlânna carèta, kabèndhèrrân è malem jârèya bâdâ ratona malèng anyama Lèmbong lèbât è seddi’na koburan pas nangalè ra’-tèra’, ding la èsemma’è pas bâdhâ bâbâji’ akolè’ bersè tor bâgus prappa’na nangès. Ta’ talangkè polè bâbâji’ jârèya èkala’ pas èembân, tapè pas èsemma’è bi’ Kèn Èndhok sè lakar no’-ngono’è molaè gellâ’ dhâri jâuna, laju abâlâ jâ’ bâbâji’ jârèya ana’na dibi’ asèl tètès toronna Bâtara Brahma sè èpatoro’ è guâ gârbâna. Lèmbong arassa pèrak tor bunga pas bâbâji’ èkèbâ molè kantos ènyamaè Kènangrok, akantha pessenna Kèn Èndhok. Saellana Kènangrok ella Dhibâsa pas èajâk amamalèng moso Lèmbong kantos dâddi orèng morsal, ollèna amamalèng bân arampok dhâ’-tadhâ’ èkamaèn, ngènom toa’ otabâ arak bân salaènna. Èsèttong arè Kènangrok arampok è disa Kapondhungan, è bâkto èkèppong orèng kampong, pas mènta tolong ka sèttong Brahmana sè prappa’na lèbât è jâdiyâ. Dinèng Brahmana jârèya anyama Dang Hyang Lohgawè gi’ buru dhâteng dhâri tana India. Lakar dhâteng ka tana Jâbâ kaangguy nyarè lancèng dhâri disa Pangkor tètèssa Bâtara Brahma sè dhâteng ka abâ’na  è dhâlemanna mèmpè.

Sajjegga kadâddiyân jârèya Kènangrok èkapolong Brahmana Lohgawè è padeppogânna è disa Taloka, abâ’na èajâri pan-bârâmpan èlmo kasaktèyan, kajunèlan bân salaènna. Bit-abit Kènangrok pas èajâk Brahmana Lohgawè ka Tumapèl, pas èpatoro’  dhâ’ Tunggul Ametung sè jumenneng Akuwu è jâdhiyâ. Dinèng Tunggul Ametung jarèya akaagungan dinaju anyama Kèn Dèdès potrèna Empu Purwa dhâri Panawijèn. Rajina Tunggul Amètung talèbât raddin akantha bidâddâri, salèrana nyonar sasat tèra’na pornama, socana morka’ nandhâ’agi jemjemma panggâliân, lèsanna kaolat mèsem sanajjân agândhu’ sekkel, kolè’na konèng gâddhing ngamennyor, mon atèndâk sasat nèddâ’ bilis ta’ lessa’a. Kacatora è sèttong bâkto Kènangrok tajuguk nèngalè Kèndèdès toron dhâri karèta katètèyanna, sènjângnga tasèngkap pas dhâri guâ gârbâna katèlangalan sonar mancorong kantos nyolabi dhâ’ pangabâsânna.

Kaddâddiyân jârèya ètotorragi dhâ’ Brahmana Lohgawè, pas èdhâbuwagi jâ’ bâbinè’ sè guâ gârbâna mancarragi sonar, aropa’agi tatengnger Dèwi Nariswari, sè bâkal noronnangi potra tor potrè sè bisa jumenneng Rato è tana Jâbâ. Kènangrok apangareb sopajâ bisa’a arebbu’ Kèn Dèdès dhâri rèbâ’ânna Tunggul Ametung, kalabân cara nyèdanè salèrana. È kala’ pandhâ’na carèta Kènangrok bisa matè’è Tunggul Ametung kalabân ngènjam tanangnga Kèbo Ijo, ngangguy kerrès Empu Gandring. Nalèkana jârèya Kèn Dèdès bâktonya bubut, saèllana bâbâr potrana ènyamaè Panji Anusapati.

Saongguna carèta jârèya coma aropa’agi dungngèng pamoji bân pangalem dhâ’ para katoronanna sè gi’ jumènnèng Rato è tana Jâbâ. Kobatèr kacarèta jubâ’ kalabân orèng jâ’ para pangobasana tana Jâbâ toronanna orèng ta’ bâjeng. Nojju makowat tor masègek katoronanna Kènangrok sè ajumenneng Karaton tor ngobasanè tana Jâbâ jâ’ lakar bângasèppona katoronanna Dhibâ’ sè Amorbâ Jâgât.

Tapè mènorot carètana orèng sè bâdhâ è pasèsèr dhâjâ tana Jâbâ jâ’ Kènangrok potrana Rakyan Ginantaka sè ngapolong tèdung Kèn Endhok è attas ranggun pas abâlâ anyama Bâtara Brahmana. Dinèng Rakyan Ginantaka potrana Rakyan Wirandhaka sè jumenneng Sènapati Sarwajala gi’ jâmanna pamarènta’anna Sri Maharaja Rakay I Hino Sri Aryèswara Madhusudhana Watarirajaya Kameswara sè kalonta kalabân asma Prabu Kameswara kapèng sapèsan, è karajâ’ân agung Kèdiri. Dinèng Rakyan Wirandhaka gi’ potrana Sribhupati Linggawesi Rato Agung è karajâ’ân Agung Pajajaran. Sè dimma Rato Agung jârèya gi’ toronna Prabu Kudhalèlèan Maharaja Adhimulya Rato Agung karajâ’ân Pajajaran sè marènta è taon sangangngatos ballu lekor Masèhi. Tarèka jârèya gun coma aropa’agi tarèka otabâ politik sè èator kalabân para pangobâsa karajâ’ân Pajajaran, nyoprè tana Jâbâ bâgian tengnga bân tèmor bisa èkobâsanè katoronanna. Kalabân tarèka sè alos tor tè-ngatè nyessellagi rèng-orèng sè pentèr tor junèl kaangguy abârnaè pamarèntaanna.

Saèllana Kènangrok jumènnèng Rato, pas alorok dhâ’ karajâ’ân Agung Kediri sè èbânto para Adhipati sè ta’ senneng ka salèrana Rato, bân para Brahmana sè ta’ jellâ dhâ’ tèngkana Prabu Kertajaya. Saongguna Prabu Kertajaya alok-alok jâ’ abâ’na katoronanna para Dhibâ’ sè teggu dhâri gâgâman tor ta’ bisa èsèdânè sapa’a bâi kajâbâna tètèssa Bâtara Brahma. Dhâri jârèya pas Kènangrok apangako jâ’ abâ’na katoronanna Bâtara Brama kaangguy bisa’a nyèdânè Prabu Kèrtajaya sè ojub jârèya. È taon 1222 Rato Agung Kèdiri kabun perrangnga kantos sèdâ è dhâlem kabâdhâ’ân bu’-mabu’an è pura kapotrènna. Èmolaè taon jârèya Kènangrok marènta tana Jâbâ sè karatonna anyama Kutaraja dhâri taon 1222 kantos taon 1247 Masèhi, pas èterrossagi katoronanna Kèndèdès ollèna bân Tunggul Ametung bân kantos taon 1478 Masèhi.

Nalèkana karajâ’ân agung Singhasari èparènta kalabân Prabu Kertanagârâ kantos bisa ngobâsanè sabâgiân bânnya’ polo-polo è Nusantara, mala kantos bisa mabâdhâ sasambungan rarènggân (hubungan bilatèral) kalabân nagârâ tatanggâ akantha karajâ’ân Malayu (Sumatra), Bornèo (Kalimantan), Champa (Kamboja), Tomasik (Singgapur) bân laènna. Pas saterrossa alampa’agi sambungan jâjuduwân potra-potrè kalabân nagârâ-nagârâ tatanggâ kasebbut. Kaangguy ngobâsanè sakabbiyânna lo-polo è Nusantara tantona marlowagi tarèka sè pènonjul, pas orèng sè andhi’ kacakebbân tor kajunèlan perrang akantha Arya Tadah, Arya Bânyak Widè, Kèbo Anabrang, Wirakarti sarèng salaènna.

Kacatora è nalèka taon 1289 Masèhi Kaisar Agung Khubilai Khan ngotos konkonan sè èkatowaè kalabân Jinderal Mèngki, kaangguy nyaossagi serrat dhâ’ Prabu Kertanagârâ. Tojjuânna nyoprè Rato Agung Singhasari anot tor norot dhâ’ Kaisar Kubilai Khan kalabân ngatorragiyâ obâng opet sabbân taon. Dinèng Jinderal Mèngki ngèba lâ-bâlâ panjurit sacokobbâ bân nompa’ parao sè rajâ. Èkala’ pandhâ’na carèta Jinderal Mèngki la tanduk dhâ’ Karaton Agung Singhasari bân ètarèma è mandhâpa agung sareng Prabu Kertanagârâ, èapèngè kalabân Papatè, Mantrè, Tamenggung, Santana bân pangrajâ karaton salaènna. Èbâkto Rato Agung Singhasari nampanè pas maos èssèna sèrrat jârèya, salèrana mèndâr akantha mardhâ, socana mancella’ akantha sè kalowara, bâdânna ngètèk agedder aromasa pegel. Amargâ salèrana mènangka Rato Agung sè ngobasanè tana Jâbâ bân sabâgiân Nusantara, pas èsoro anot, nonot tor asèbâ dhâ’ Kaisar nagârâ Chèna ta’ kalabân aperrang kantos atellok amargâ kabun.

Salèrana bendhu amargâ jâ’ abâ’na sèttong Rato Agung sè ngobâsanè tana Jâbâ bân sabagian lo-polo è Nusantara, aromasa èkabâbâ’agi kalabân Rato manca sè ta’ èkataoè pocok kerbungnga. Karajâ’ân Agung Singhasari ta’ tao ètompo perrang kalabân Rato Chèna apa polè pas kabun dhâri perrang, o-tao èpakon atellok pas èpakon majâr obâng opèt sabbân taon sabânnya’ bâllung polo èbu taèl emmas. Kalabân ta’ mèkkèr lanjâng Rato Kertanagârâ ngarbut abinanna pas nyander ka Jinderal Mèngki terros ngettok kopèngnga kantos caltong. Samarèna pas ètandu’ èojâ èsoro kalowar dhâri mandhâpa. Jinderal Mèngki sambi neggu’ kopèngnga sè ngalocor dhârâ, duli buru nojju dhâ’ paraona pas abâli ka nagârâ Chèna bân sabâlâna.

Pandhâ’na carèta, satanduggâ Jindèral Mèngki dhâ’ ajunanna Kaisar Khubilai Khan pas atotoran kaddâdiyân sè saongguna ta’ lèccèr sakonè’a. Mèyarsa atorra Jinderalla, Kaisar Khubilai Khan bânget bendhuna, kongsè salèrana mèra akantha dhârâ, sarta agâgerjâ sambi ngaret, astana kadulajâ padhâ ngètèk, dinèng socana wer-lowerran. Sadâjâ para Papatè, Jinderal, Sènapati tor Santana karaton pâdhâ tako’ nèngalè tèngkana Kaisar sè duka. Pas Kaisar Chèna adhâbu dhâ’ ka para Jinderalla sopajâ’â duli nabbu bendhi perrang kaangguy nompo lorok ka tana Jâbâ.

Saellana jârèya Papatèna pas marènta ka bâbâ’ânna sopajâ alampa’agi parèntana Kaisar, bendhi perrang ètabbu li-baliyân kantos ènger sowarana napa’ ka san-kassannagi. Ta’ sabâtara bâkto pas dhâteng lâ-bâlâ perrang ngèbâ sanjâta sagenna’na, peddhâng, tombâk, gulu’, jâmparèng bân paserra, kalabân bul-ombul tor pandhirâ perrang, bâ’-kobâ’ân ècapo’ angèn akanta sè nangtang moso. Para panjurit perrang sè èpamangkadâ ka polo Jâbâ èpèlè sè gâ’-sogâ’ sabânnya’ dupolo èbu orèng, èkatowaè kalabân tello’ panglèma perrang iyâ arèya Jinderal Shih Pi, Jinderal Ike Mese bân Jinderal Kau Hsing, pas èbuwâ’ kalabân saèbu parao sè jâ-rajâ.

Carètana gi’ bâdhâ sambunganna .......................................